Навукова-даследчая работа прафесарска-выкладчыцкім складам (далей – ПВС) і навуковымі супрацоўнікамі акадэміі вядзецца ў рамках наступных напрамкаў:
Усе навуковыя тэмы падлягаюць абавязковай дзяржаўнай рэгістрацыі ў Беларускім інстытуце сістэмнага аналізу (БелІСА).
Вынікі даследаванняў, выкананых ПВС, а таксама супрацоўнікамі НДА, публікуюцца ў выглядзе артыкулаў, манаграфій, навукова-метадычных распрацовак, курсаў лекцый, нотных матэрыялаў. Істотным дадаткам да навуковых артыкулаў становяцца навуковыя даклады ўдзельнікаў НДР на міжнародных і рэспубліканскіх навуковых, навукова-практычных канферэнцыях, семінарах, круглых сталах, сімпозіумах. Рэдагаванне, апрацоўка, макетаванне і падрыхтоўка да друку матэрыялаў НДР праводзіцца сіламі супрацоўнікаў рэдакцыйна-выдавецкага аддзела.
У рамках выканання задання Дзяржаўнай праграмы “Культура Беларусі” на 2011-2015 гады калектывам Акадэміі былі праведзены наступныя даследаванні:
Навукова-даследчыя працы (НДП)
З 2016 г. у ходзе выканання заданняў навуковых даследаванняў і распрацовак агульнадзяржаўнага, галіновага прызначэння, накіраваных на навукова-тэхнічнае забеспячэнне дзейнасці Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь, у Акадэміі былі праведзены наступныя даследаванні:
НДП 2018-2022 гг.:
«Распрацаваць кіраўніцтва па правядзенні экспедыцыйнага абследавання рэгіянальных народна-песенных традыцый Беларусі ў сучасных умовах» (навуковы кіраўнік – кандыдат мастацтвазнаўства, дацэнт Бярковіч Т.Л., 2018, № ГР – 20180635).
Аб’ектам даследавання стала кіраўніцтва па правядзенні экспедыцыйнага абследавання рэгіянальных народна-песенных традыцый Беларусі ў сучасных умовах. Мэта работы – распрацоўка “Кіраўніцтва па правядзенні экспедыцыйнага абследавання рэгіянальных народна-песенных традыцый Беларусі ў сучасных умовах”. Метадалагічнай асновай даследавання з’явіліся крыніцазнаўчы, кампаратыўны, сістэмны, комплексны, картаграфічны метады. Апора на шматгадовы досвед экспедыцыйнай і архіўнай працы, досвед па вывучэнні нотных і тэкставых аўтографаў (экспедыцыйна-палявыя дзённікі, вопісы, рэестры, транскрыпцыі) абумовілі высокую ступень дакладнасці атрыманых вынікаў.
Вынік даследавання склалі:
Матэрыялы НДП-2018 знайшлі адлюстраванне ў калектыўнай манаграфіі “Экспедыцыйна-палявое даследаванне рэгіянальных этнамузычных традыцый Беларусі ў сучасных умовах” (Мінск, 2020).
«Распрацаваць структурную мадэль зместу, сістэму крытэрыяў падбору інфармацыі і падрыхтаваць макет выдання “Беларускі саюз кампазітараў (1932–2018): Гісторыя. Дакументы. Персаналіі”» (навуковы кіраўнік – доктар мастацтвазнаўства, прафесар Сергіенка Р.І., 2019, № ГР – 20191401);
Аб’ектам даследавання з’явілася грамадскае аб’яднанне “Беларускі саюз кампазітараў”, якое сфармавалася ў Рэспубліцы Беларусь у ХХ стагоддзі, прадметам вывучэння – функцыянаванне “Беларускага саюза кампазітараў” у перыяд з 1932 па 2018 гг. Мэтай НДП стала выяўленне асноўных этапаў гісторыі станаўлення і развіцця Беларускага саюза кампазітараў у сукупнасці творчай і навукова-даследчай дзейнасці членаў Саюза і распрацоўка мадэлі выдання “Беларускі саюз кампазітараў” (1932-2018): Гісторыя. Дакументы. Персаналіі».
Метадалогія даследавання была абумоўлена гістарычным падыходам да разгляду структурнай мадэлі зместу грамадскага аб’яднання “Беларускі саюз кампазітараў”, які выяўляецца ў храналагічным адлюстраванні яго дзейнасці на працягу 85-гадоў і перыядызацыі гістарычнага працэсу адпаведна значным аб’ектыўным падзеям, якія ўносяць істотныя змены ў бягучы працэс і дзеліць яго на пэўныя перыяды рзвіцця. Разам з гэтым у рабоце быў таксама прыменены структурна-функцыянальны метад даследавання, накіраваны на вывучэнне ўнутранай структуры Саюза як цэласнай сістэмы, звёны якой у адзінстве забяспечваюць яе ўстойлівасць і эфектыўнасць функцыянавання на працягу многіх дзесяцігоддзяў. Істотнымі з’яўляліся і ўніверсальныя метады даследавання, якія паслужылі ў працы крытэрам сістэматызацыі архіўна-дакументальных крыніц.
У выніку работы ўпершыню быў вывучаны і апісаны комплекс архіўна-дакументальных крыніц Беларускага саюза кампазітараў за перыяд з 1934 па 1993 год і дасаюзскі перыяд з 1925 года па 1932 год, якія знаходзяцца ў БДАМЛІ, уся існуючая ў архіве БСК дакументацыя за перыяд з 1998 года. Упершыню былі выяўлены і ўведзены ў навуковы кантэкст справаздачныя даклады І. Лучанка на з’ездах кампазітараў за перыяд з 1998 года па 2016, праведзена пошукавая работа па зборы матэрыялаў аб дзейнасці Саюза кампазітараў у апошнія трыццаць гадоў. Значнасць работы заключаецца ў пашырэнні інфармацыйнага поля культуры Рэспублікі Беларусь для распаўсюджвання нацыянальнай музыкі ў сусветным культурным полі, прапаганды беларускай прафесійнай музыкі, у павышэнні адукацыйнага культурнага ўзроўню, дзякуючы магчымасці выяўлення гістарычных і сучасных тэндэнцый развіцця нацыянальнага і еўрапейскага музычнага мастацтва, усведамлення самаідэнтычнасці, асэнсавання свайго месца. у еўрапейскай культурнай прасторы.
Вынікам работы стаў падрыхтаваны макет навуковага выдання “Беларускі саюз кампазітараў (1932 – 2018): Гісторыя. Дакументы. Персаналіі».
«Распрацаваць структурную мадэль зместу, сістэму крытэрыяў падбору музычнага матэрыялу, прынцыпы яго навукова-метадычнага апісання і падрыхтаваць рукапіс навуковага выдання “Паліфонія ў беларускай музыцы ХХ – пачатку XXI стагоддзя”» (навуковы кіраўнік – доктар мастацтвазнаўства, прафесар Шыманскі Н.В., 2020, № ГР – 20200813).
Аб’ектам даследавання з’яўлялася беларуская музыка пераважна другой паловы ХХ – пач. ХХI-га стагоддзя. Для аналізу быў скарыстаны шырокі корпус музычнага матэрыялу з ахопам асноўных перыядаў гісторыі паліфоніі ў еўрапейскай музычнай культуры. Асаблівая ўвага надавалася беларускай народна-песеннай творчасці. Закраналіся таксама пытанні бытавання фальклору ў музыцы суседніх краін.
Мэта даследавання – распрацаваць структурную мадэль зместу, сістэму крытэрыяў падбору музычнага матэрыялу, прынцыпы яго навукова-метадычнага апісання і падрыхтаваць рукапіс навуковага выдання “Паліфонія ў беларускай музыцы ХХ – пачатку ХХI стагоддзя”.
Для ўсебаковага асвятлення пытанняў, звязаных з характарыстыкай паліфоніі ў беларускай музыцы, раскрыцця адзінства народна-песеннага і прафесійнага пачаткаў і стылявых мадэляў еўрапейскага шматгалосся, у якасці навуковага метаду даследавання быў выбраны тыпалагічны метад. Ён заснаваны на паняцці тыпу як канкрэтнай мадэлі з’явы, якая гістарычна развіваецца, і як адзінкі раздзялення па істотных прыкметах доследнага феномену, дазволіў скласці цэласную карціну фарміравання, развіцця і рэканструкцыі ў творчасці беларускіх кампазітараў эпохі постмадэрну структурных, стылявых і жанравых выяў паліфанічнага шматгалосся, склаў музычнай традыцыі.
Даследаванне змяшчае шэраг новых для беларускага музыказнання паняційна-тэрміналагічных канструкцый, у тым ліку – «песеннае шматгалоссе», «гетэрафанія як дэтэрмінанта кантрапункта» і інш.
У выніку ў працы ўпершыню быў праведзены адбор і сістэматызацыя матэрыялу па тэматыцы навуковага напрамку, звязанага з вывучэннем праблем паліфоніі ў беларускай музыцы. У адрозненне ад шэрагу падобных выданняў – расійскага «Паліфонія ў рускай музыцы ХХ стагоддзя», аўтар І. Кузняцоў (М., 2012), і ўкраінскага «Поліфонія ва ўкраінскай музыцы», аўтар І. Пяскоўскі (К., 2012), – дадзены праект выдання прадставіў матэрыялы кампазітарскай творчасці з пункту гледжання тэмбрава-фактурнага крытэрыю. Гэта дазволіла вывесці на першы план шэраг новых навуковых тэм, у тым ліку праблему песеннага шматгалосся, абумоўленую ўзаемадзеяннем розных стылявых фактараў музычна-гістарычнай практыкі.
У адпаведнасці з названым крытэрыем на прыкладзе беларускай музыкі ХХ стагоддзя сфармуляваны ўяўленні аб наступных відах шматгалоснай музыкі як тыпалагічна разгалінаванай з’явы: вакальна-харавая паліфонія, інструментальная паліфонія, аркестравая паліфонія.
У сувязі з праблематыкай нацыянальнага музычнага стылю, асноўнай у працы, узнікла новая для беларускай музычнай навукі парадыгма – «манодыя – шматгалоссе» (у адрозненне ад традыцыйнай «гамафонія – паліфонія»), якая дазваляе прынцыпова абнавіць падыходы да музычнага выхавання і адукацыі.
Вынікам даследавання стаў падрыхтаваны рукапіс навуковага выдання “Паліфонія ў беларускай музыцы ХХ – пачатку XXI стагоддзя”.
«Распрацаваць навукова-метадалагічныя падыходы да аналізу дзейнасці ўстаноў сярэдняй спецыяльнай адукацыі ў сферы культуры ў Рэспубліцы Беларусь. Стварыць рэкамендацыі па вызначэнні эфектыўнасці дзейнасці ўстаноў сярэдняй спецыяльнай адукацыі ў сферы культуры» (навуковы кіраўнік – кандыдат мастацтвазнаўства, дацэнт Аношка І.Ю., 2021, № ГР – 20212376).
Аб’ектам даследавання з’яўлялася дзейнасць устаноў сярэдняй спецыяльнай адукацыі ў сферы культуры Рэспубліцы Беларусь.
Мэта работы – падрыхтаваць рэкамендацыі па вызначэнні эфектыўнасці дзейнасці ўстаноў сярэдняй спецыяльнай адукацыі ў сферы культуры.
У якасці асноўных былі вызначаны наступныя метадалагічныя падыходы і метады:
У рабоце ўпершыню было ажыццёўлена сістэмнае і комплекснае вывучэнне эфектыўнасці дзейнасці ўстаноў сярэдняй спецыяльнай адукацыі ў сферы культуры ў Рэспубліцы Беларусь. Гэта дазволіла асэнсаваць працэс аднясення ўстановы сярэдняй спецыяльнай адукацыі ў сферы культуры да эфектыўных па якасці і відах дзейнасці.
У выніку былі падрыхтаваны метадычныя рэкамендацыі “Рэкамендацыі па вызначэнні эфектыўнасці дзейнасці ўстаноў сярэдняй спецыяльнай адукацыі ў сферы культуры”. Рэкамендацыі ўключаюць у сябе як фарміраванне агульных падыходаў да ацэнкі эфектыўнасці дзейнасці ўстаноў сярэдняй спецыяльнай адукацыі ў сферы культуры, так і крытэрыі эфектыўнасці дзейнасці УССА ў сферы культуры з улікам функцыянальнай спецыфікі, вынікаў адукацыйнай, вучэбна-метадычнай і творчай дзейнасці.
«Даследаваць дакументальны фонд па гісторыі Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі і падрыхтаваць рукапіс навуковага выдання «Беларуская дзяржаўная кансерваторыя – Акадэмія музыкі: гісторыя ў дакументах (19322020)» (навуковы кіраўнік – кандыдат мастацтвазнаўства, дацэнт Волкава Л.А., 2021, № ГР – 20 ).
Аб’ектам даследавання стала 90-гадовая гісторыя Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі – Акадэміі музыкі на аснове афіцыйных дакументаў, якія захоўваюцца ў дзяржаўных архівах Беларусі. Мэта даследавання – стварыць рукапіс навуковага выдання “Беларуская дзяржаўная кансерваторыя – Акадэмія музыкі: гісторыя ў дакументах (1932 – 2020)”. Выкананне задання было прымеркавана да 90-гадовага юбілею Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі.
Метадалогія зробленага даследавання грунтавалася на шматвектарным падыходзе да архіўных матэрыялаў, а таксама да фактаў і падзей, зафіксаваных у разнастайных выданнях па гісторыі Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі – Акадэміі музыкі. У якасці працоўных метадаў прымяняліся: апісанне, характарыстыка і ацэнка дакументаў, іх параўнальны аналіз, класіфікацыя і сістэматызацыя, абагульненне вынікаў вывучэння назапашанага матэрыялу. Пры выкладанні і структураванні тэксту рукапісу выкарыстоўваліся метады літаратурна-стылістычнай апрацоўкі тэксту і рэдагавання.
Дамінуючым у распрацоўцы дадзенага навуковага праекту быў абраны сістэмны падыход. З гэтых пазіцый уся праца Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі – Акадэміі музыкі разглядалася як цэласная сістэма ў адзінстве розных складнікаў: вучэбна-педагагічнай, навуковай, метадычнай, творчай, канцэртна-выканальніцкай, культурна-асветніцкай, адміністрацыйна-арганізацыйнай дзейнасці як у рэспубліканскім, так і ў міжнародным маштабах. Не ўсе кампаненты гэтай сістэмы раўназначныя. Суадносіны розных бакоў дзейнасці ВНУ мабільныя і маюць тэндэнцыю да змен і пераўтварэнняў. Канцэпцыя распрацаванага навуковага выдання “Беларуская дзяржаўная кансерваторыя – Акадэмія музыкі: гісторыя ў дакументах (1932 – 2020)” карэктавалася ў працэсе працы.
У выніку ажыццёўленай навукова-даследчай дзейнасці:
“Распрацаваць структурную мадэль зместу, сістэму крытэрыяў падбору музычнага матэрыялу, прынцыпы яго навукова-метадычнага апісання і падрыхтаваць рукапіс навуковага выдання “Гісторыя беларускай музыкі ХХ – пачатку XXI стагоддзя”” (навуковы кіраўнік – кандыдат мастацтвазнаўства, дацэнт Лісава А.У., 2022, № ГР – 20220708).
Дадзенае навуковае заданне, прысвечанае асэнсаванню і сістэматызацыі ведаў па гісторыі беларускай акадэмічнай музыкі ХХ–ХХІ стст., і шырэй – нацыянальнай музычнай культуры – закрывае нішу ў разглядзе і вывучэнні гісторыі станаўлення нацыянальнай кампазітарскай школы надзвычай складанага і шмат у чым супярэчлівага перыяду.
Мэтай НДП стала стварэнне рукапісу навуковага выдання, прысвечанага гісторыі айчыннай музыкі акадэмічнай традыцыі ХХ–пачатку ХХІ стст.
У выніку выканання працы быў створаны рукапіс навуковага выдання, якое раскрывае гісторыю развіцця беларускай музыкі на працягу працяглага гістарычнага перыяду – “Гісторыя беларускай музыкі ХХ – пачатку XXI стагоддзя”. Гэты праект быў упершыню ажыццёўлены ў беларускім музыказнаўстве. Вынікі НДП істотна дапоўнілі і ўнеслі новыя звесткі ў курс “Гісторыя беларускай музыкі” на аснове аналізу творчасці беларускіх кампазітараў названага перыяду. Вялікая колькасць музычных твораў была ўпершыню ўведзена ў навуковы абарот.
